Teerhoudend asfalt volledig circulair

Op 16 oktober 2021 is teerhoudend asfaltgranulaat (TAG) in Nederland wettelijk geclassificeerd als gevaarlijke afvalstof. Dit is gebeurd met het in werking treden van de Regeling van de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat tot wijziging van de Regeling Europese afvalstoffenlijst en de Activiteitenregeling milieubeheer om teerhoudend asfalt aan te merken als gevaarlijk afval.

De classificatie als gevaarlijk afval is hiermee verplicht voor alle asfaltgranulaat dat op basis van een PAK10 gehalte van 75 mg/kg of hoger is aangemerkt als teerhoudend. De classificatie betekent dat uitvoer uit Nederland als zogeheten groene-lijst afvalstof niet meer mogelijk is. Voortaan moet via een zogeheten kennisgeving toestemming gevraagd worden aan de Inspectie Leefomgeving en Transport en het bevoegd gezag in het land van bestemming. Wordt in het buitenland hergebruik van het TAG zonder verwijdering van de teer beoogd, dan zal Nederland de export niet toestaan. Zo wordt niet alleen in Nederland maar ook in het buitenland voorkomen dat Nederlands kankerverwekkend teer in nieuwe infrastructuur terechtkomt.

Nederlands beleid voor TAG – een vroeg voorbeeld van niet-toxische circulaire economie

Al in de jaren ’90 is gebruik van koolteer (“teer”) als bindmiddel in asfalt in Nederland verboden. Teer bevat veel kankerverwekkende stoffen, met name polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). Voor TAG dat vrijkomt bij wegonderhoud met een PAK10 gehalte van 75 mg/kg of hoger is hergebruik op basis van de Nederlandse bouwstoffenwetgeving verboden. Storten is evenmin de bedoeling, omdat dan een grote hoeveelheid grondstoffen voor de economie verloren gaat. Het Landelijk afvalbeheerplan verplicht daarom tot thermische reiniging, waarbij de teer wordt vernietigd en milieu-verantwoorde bouwgrondstoffen worden verkregen. In het wegonderhoud wordt al circa twintig jaar TAG gescheiden ingezameld en afgevoerd naar een van de installaties in Nederland waar het door verhitting van teer wordt ontdaan. Bestekken voor wegonderhoud schrijven algemeen de werkwijze van CROW-publicatie 210 voor (“Richtlijn omgaan met vrijgekomen asfalt”), met voorschriften voor het opsporen en apart wegfrezen van TAG. De zo verkregen partij TAG moet vanwege het aanwezige PAK-rijke materiaal in zijn geheel thermisch gereinigd worden. De laatste jaren laten ook steeds meer overheden uit de ons omringende landen het TAG uit hun wegonderhoud reinigen in Nederland – vooralsnog staan de daarvoor benodigde installaties alleen in ons land. Door teer uit de keten te halen wordt in de weg- en waterbouw invulling gegeven aan een mooi voorbeeld van niet-toxische circulaire economie in optima forma.

Met het thermisch reinigen van TAG worden de PAK’s en alle andere organische componenten in het asfalt volledig verbrand, waarna de andere oorspronkelijke grondstoffen uit het asfalt zoals zand en steengranulaat resteren en als hoogwaardige bouwgrondstof in onder meer de asfalt- en betonindustrie worden ingezet. Zo worden jaarlijks meer dan 2,5 miljoen ton milieu-verantwoorde bouwgrondstoffen geproduceerd en zijn er minder primaire grondstoffen nodig. De thermische reinigingsinstallaties benutten daarnaast de bij de verbranding van de teer vrijkomende warmte voor het eigen bedrijfsproces en de productie van elektriciteit.

Om de uitvoering van het Nederlandse beleid te bevorderen is het Landelijk Monitoringsoverleg Teerasfalt (LMO TAG www.teerasfalt.nl) ingesteld. Deze succesvolle samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven heeft belangrijk bijgedragen aan het tegengaan van export, onder meer met bijdragen aan CROW-publicatie 210, het initiatief van de Code Milieuverantwoord Wegbeheer en door gemeenten, provincies en waterschappen te benaderen als TAG uit “hun” wegonderhoud geëxporteerd dreigt te worden voor ongereinigd hergebruik.

Ministerie van IenW borgt haar TAG beleid

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft voor wat betreft TAG sinds 1999 consistent beleid gevoerd. Dat is dan ook een van de hoofdredenen waarom recyclingbedrijven hebben kunnen investeren in hoogwaardige technieken om TAG thermisch te reinigen. Echter met de komst van de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen (EVOA) in 2007 werd teerhoudend materiaal met een gehalte benzo(a)pyreen lager dan 50 mg/kg ingedeeld bij de groene-lijst afvalstoffen. Die mogen geëxporteerd worden zonder overheden daarvan in kennis te stellen. TAG blijft regelmatig onder die Europese grenswaarde en kon dus buiten het zicht van overheden de grens over. Hoewel het meeste TAG dat in Nederland vrijkomt thermisch wordt gereinigd, werd er ook TAG geëxporteerd voor hergebruik zonder reiniging. Zo werden de kosten van thermische reiniging ontlopen, waarbij voor lief genomen werd dat het land van bestemming belast zou worden met een extra hoeveelheid kankerverwekkende stoffen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft de afgelopen jaren met medeoverheden en de sector overlegd over betere borging van het beleid dat voor TAG thermische reiniging verplicht stelt, om het kankerverwekkende teer te verwijderen. Oktober jl. heeft een regeling van de staatsecretaris van Infrastructuur en Waterstaat gezorgd voor de wettelijke classificatie van teerasfalt als "gevaarlijk afval". Het ministerie geeft aan dat hiermee voor export een meldplicht bij de ILT ontstaat. Deze zogeheten kennisgeving zal dan vervolgens echter worden afgewezen op grond van het Nederlandse voorschrift dat de teer verwijderd moet worden - en zulke processen er buiten Nederland niet zijn. Dit komt dus feitelijk neer op een exportverbod. Daarmee eindigt de situatie waarin teerasfalt als "groene-lijststof" wordt geëxporteerd zonder kennisgeving, dus ongezien door de Nederlandse en buitenlandse overheid, om kosten van thermische reiniging te vermijden.

Europese ondersteuning

De nieuwe regeling voor TAG is onder de Europese wetgeving mogelijk. Voor een groene-lijst afvalstof, die door een lidstaat als gevaarlijk afval is aangemerkt, geldt voor export uit en import naar die lidstaat de oranje-lijst procedure (“kennisgeving”), zo bepaalt de EVOA: er moet toestemming gevraagd worden aan de overheid. Export van TAG zonder kennisgeving is nu illegaal. De EVOA geeft lidstaten de mogelijkheid export te verbieden als die zou leiden tot een verwerking in strijd met de wetgeving in het eigen land (de verzendende lidstaat). Hergebruik van TAG zonder vernietiging van de teer is in Nederland wettelijk verboden. Nederland zal dan ook de export van TAG voor ongereinigde toepassing niet toestaan.

Vlaanderen ziet doorbraak in Nederland en volgt

De Vlaamse overheid heeft de realisatie van de nieuwe Nederlandse regeling voor TAG van zeer nabij meegemaakt en zelfs ook meehelpen realiseren. In de hierover gevoerde overleggen tussen het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Europese Commissie zat OVAM altijd als volwaardig gesprekspartner bij. Nu de Nederlandse regeling een feit is, noemt OVAM dit een “doorbraak”. Vlaanderen heeft een vergelijkbaar initiatief in voorbereiding, maar wachtte totdat het notificatieproces voor het Nederlandse initiatief achter de rug zou zijn. Nu alle inspanningen tot dit positieve resultaat hebben geleid zal Vlaanderen waarschijnlijk haar initiatief ook verder doorzetten.

Semipermeabele grenzen

Met de nieuwe regeling zijn de Nederlandse grenzen voor TAG “semipermeabel” (halfdoorlatend): open richting landen met milieu-verantwoorde recyclingprocessen, i.c. het thermisch reinigen van TAG, en dicht richting landen waar de afvalstof op niet-verantwoorde wijze wordt toegepast. Dit concept kan op meer soorten afvalstoffen dan TAG toegepast worden: open grenzen voor verwerkings­processen die weliswaar duurder zijn, maar wel goed voor de toekomst en het welzijn van mens en milieu. Bedrijven investeren alleen in hoogwaardige technieken als ze verzekerd zijn van voldoende aanvoer en afzet. Zonder “semipermeabele” grenzen verdwijnen potentieel milieu-verantwoorde grondstoffen in laagwaardiger toepassingen, die vaak milieurisico’s met zich mee brengen. Betreffende regeling voor TAG kan een mooi voorbeeld vormen voor andere afvalstoffen, waarvoor in Nederland slimme en innovatieve recycling mogelijk is. Maar ook kan deze regeling in Europees verband navolging vinden ter versterking van de circulaire economie.