Biobased bouwen: de noodzaak, de kansen en fantastische voorbeelden

Biobased bouwen is een duurzaam, circulair en hernieuwbaar alternatief voor traditionele bouw in beton, staal, baksteen en kalkzandsteen. Gedreven door maatschappelijke ontwikkelingen, zoals grondstoffenvraagstukken, klimaatverandering en stikstofproblematiek, winnen houtbouw en andere biobased bouwmaterialen aan populariteit. Irma Thijssen, senior adviseur duurzaam bouwen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland over de urgentie, kansen en ontwikkelingen van biobased bouwen.

Houtbouw biedt vanwege prefabricage en modulaire bouwsystemen mooie kansen om de woningbouw te versnellen. Hout scoort gunstig voor CO₂ opslag en CO₂ verdringing. Vanwege prefabricage en omdat hout licht van gewicht is, is er op de bouwplaats lichter bouwmaterieel nodig, wat leidt tot een kortere bouwtijd, en dus minder overlast. Gunstig ook in het kader van de stikstofproblematiek. Houtbouw geeft een lage MPG (milieuprestatie), is losmaakbaar en in cascades herbruikbaar, en is in kosten inmiddels concurrerend met traditionele bouwmethoden.

Razendsnelle opschaling

De afgelopen paar jaar heeft een razendsnelle opschaling plaatsgevonden. De inzendingen van de Nationale Houtbouwprijs laten dat mooi zien. Particuliere villa’s vormden in 2021 het grootste deel van de inzendingen. In 2022 is het effect te zien van de impuls die houtbouw de laatste jaren heeft gekregen.

Woonhuizen gezond en zonder installaties 

Nieuw is de trend dat in de particuliere houten woningen ook biobased isolatiematerialen zijn toegepast. Bewoners zijn enthousiast over de gezonde, comfortabele woningen waar amper of zelfs geen installaties voor verwarming, ventilatie en koeling nodig zijn. Dit maakt biobased bouwen ook interessanter voor de verduurzamingsopgave, de afkoppeling van aardgas, en natuurlijk voor de businesscase.

Seriematige betaalbare woningbouw

Verder is een investering en opschaling te zien in het industriële, seriematige bouwen van houten huizen. Door overheden, projectontwikkelaars, grote bouwbedrijven, modulebouwers en startups. Niet alleen luxe koopwoningen maar ook startershuizen en sociale woningbouw. De iconische woonflat HAUT in Amsterdam is een goed voorbeeld van duurdere koopappartementen. De appartementen van modulebouwer Finch - M’DAM in Monnickendam en Timberhouse in Amsterdam - laten zien dat modulaire woningbouw herhaalbaar en opschaalbaar is, en toch een eigen identiteit uitstraalt. Verder waren er inzendingen van seriematige en betaalbare koop en huur woningen van onder meer Ecoplus, Treetek, Startblock, FAAM, BPD, Bouwnovum en mHome. Er komt steeds meer vraag, zoals vanuit het Lente-Akkoord 2.0, de City Deal Circulair en Conceptueel Bouwen en de Green Deal Houtbouw van de Metropool Regio Amsterdam.

Bedrijfsgebouwen, scholen, kantoren, hotels

Verder toont de Houtbouwprijs aan dat hout en biobased ook in de zakelijke utiliteitsbouw grote mogelijkheden bieden. We zien fantastische gebouwen, met functioneel gebruik van hout en mooie detaillering. Een bezoek waard! Zoals het Havep bedrijfspand in Goirle, met een enorme logistieke hal, beide volledig geconstrueerd met geprefabriceerd CLT, cross laminated timber ofwel kruislaaghout, en geïsoleerd met vlas. Of het Swettehûs in Leeuwarden, een circulair brugbedieningscentrum, met een hoofddraagconstructie en gevelbekleding van hergebruikte houten Basralocus meerpalen. Of het al oudere project Stadhuis Venlo. Of Hotel Jakarta in Amsterdam. Of de Triodos Bank in Driebergen. Of het Koning Willem I College in Den Bosch.

Circularity Gap

Voor een circulaire bouweconomie hebben we naast minder en slimmer bouwen, en opschaling van hoogwaardige toepassing van secundaire materialen, ook inzet van hernieuwbare materialen nodig. Want met hoogwaardig hergebruik kunnen we maar maximaal 20% van de benodigde materialen in de woningbouw dekken. Dit wordt de zogenaamde Circularity Gap genoemd. Biobased kan daarin grotendeels voorzien. De laatste cijfers (EIB/Metabolic en ICLEI) uit 2022 laten zien dat nog slechts 2% van het materiaalgebruik in de bouw biobased is, en wel vooral hout. De overige biobased materialen nog maar 0,2% (NIBE). Kortom: er liggen een grote behoefte en opschalingskansen, en we hebben alle biobased opties hard nodig!

Biobased landbouwvezels voor de bouw

Naast houtbouw liggen er opschalingskansen voor andere biobased bouwmaterialen, zoals cellulose, houtvezel, bamboe, stro, vlas, hennep, lignine, sorghum of miscanthus. Vlas, vezelhennep en olifantsgras (miscanthus) lijken een interessant alternatief businessmodel voor de Nederlandse boeren. Deze vezels hebben weinig water nodig, weinig mest, weinig bestrijdingsmiddelen, en leiden tot minder stikstofuitstoot dan veeteelt of akkerbouw. Biobased materialen zijn toepasbaar in de bouw als alternatief voor traditionele CO2-intensieve materialen zoals minerale isolatie of plaatmateriaal, of in de GWW als toeslagmateriaal in beton (miscanthus) of asfalt (lignine, biopolymeren).

Kamerbrief

Vandaar ook dat minister De Jonge in de kamerbrief van 23 december 2022 opschaling van biogrondstoffen heeft benoemd. Met drie hoofdlijnen voor beleid. Ten eerste aanscherpen en verbreden van de MPG, de milieuprestatie-eis uit het Bouwbesluit. Ten tweede het introduceren van een normering voor de CO₂-emissie. En ten derde het stimuleren van biogrondstoffen voor de bouw. Er liggen veel kansen, en er zijn tegelijk ook nog forse uitdagingen, voor alle ketens en bedrijven in de bouw. Maar: dit alles helpt ons in de stappen naar een duurzame samenleving, en om biobased en circulair bouwen haalbaar, betaalbaar en opschaalbaar te maken. Meer informatie, rapporten, interviews, voorbeeldprojecten, circulaire bouwmaterialencatalogus zijn te vinden op www.circulairebouweconomie.nl.

Irma Thijssen is senior adviseur duurzaam bouwen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland RVO. Zij werkt voor het Transitieteam Circulaire Bouweconomie en voor de PIANOo Buyer Groups Houtbouw en zit in de jury van de Nationale Houtbouwprijs.